Rashomon (羅生門)

Όσοι είχαν ποτέ τους τριβή με το χώρο του κινηματογράφου θα έχουν λογικά ακουστά τον Akira Kurosawa, έναν από τους πιο γνωστούς – για να μην πω τον πιο γνωστό- Ιάπωνες σκηνοθέτες, και από τους πιο επιφανείς σκηνοθέτες παγκοσμίως. Πίσω από πολλές διάσημες ταινίες διαδραματιζόμενες στην περίοδο Edo, ο Kurosawa σκηνοθέτησε πολλές jidaigeki (時代劇) ταινίες (ταινίες με σαμουράι). Μία από αυτές είναι και το Rashomon (1950), το οποίο έφερε τον Kurosawa στο φως της δημοσιότητας και πλέον θεωρείται τόσο σημαντικό και πρωτοπόρο, που υπάρχει ολόκληρο φαινόμενο που φέρει το όνομά του.

Τι είναι το Rashomon λοιπόν, και γιατί ξεχωρίζει από τις άλλες ταινίες του είδους του;

Το Rashomon διαδραματίζεται στην πύλη της πόλης Rajōmon, κάτω από την οποία ένας ιερέας και ένας ξυλοκόπος κάθονται για να προστατευτούν από τη δυνατή βροχή. Εκεί, τους συναντά ένας άλλος άνδρας, στον οποίο αφηγούνται μία σειρά από ανατριχιαστικά γεγονότα που βίωσαν. Η ιστορία έχει ως εξής (ή μήπως όχι; ):

---

Πλοκή

Τρεις μέρες πριν την αφήγηση της ιστορίας, ο ξυλοκόπος ανακάλυψε έναν νεκρό σαμουράι στο δάσος, με ένα σπαθί να προεξέχει απ’ το στήθος του. Πριν από αυτό, είχε βρει κάποια στοιχεία που τον οδήγησαν στον τόπο του εγκλήματος. Έντρομος, έτρεξε στις Αρχές να αναφέρει το πτώμα, και έπειτα από λίγες μέρες, ο ίδιος και ο ιερέας πήγαν στο δικαστήριο να καταθέσουν (ο ιερέας είχε δει τον σαμουράι στο δάσος με τη γυναίκα του νωρίτερα εκείνη την ημέρα). Εκεί, ένας από τους άλλους μάρτυρες παρουσίασε το διαβόητο ληστή Tajōmaru, ο οποίος είχε εμπλακεί κι εκείνος στο συμβάν.

Στο δικαστήριο παρουσιάζονται τρεις εκδοχές του τι συνέβη πραγματικά εκείνη τη μέρα: μία του ληστή, μία της συζύγου και μία του ίδιου του νεκρού σαμουράι, του οποίου το πνεύμα κατέθεσε τη μαρτυρία του στο δικαστήριο μέσω ενός μέντιουμ. Και οι τρεις εκδοχές ήταν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, όμως σε όλες εμπλέκεται ο Tajōmaru, ο οποίος σκοτώνει τον σαμουράι ή/και βιάζει τη γυναίκα του σε κάθε εκδοχή. Στην πύλη της πόλης Rajōmon, όπου βρίσκονται οι τρεις άνδρες, ο ξυλοκόπος παραδέχεται πως ήταν και ο ίδιος μάρτυρας του εγκλήματος. Αφηγείται τη δική του εκδοχή της ιστορίας, η οποία δε μοιάζει με καμία από τις τρεις μαρτυρίες που ακούστηκαν στο δικαστήριο, και ακολουθεί το τέλος της ταινίας, το οποίο παραλείπεται για ευνόητους λόγους.

---

Ανάλυση

Το Rashomon κυκλοφόρησε το 1950 και, παρόλο που δεν έχαιρε της εκτίμησης των Ιαπώνων κριτικών, παρουσίασε μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό. Το 1951, η ταινία κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας και βοήθησε να έρθουν στο προσκήνιο ο Kurosawa και μαζί του ο ιαπωνικός κινηματογράφος.

Όμως τι κάνει το Rashomon μια τόσο καινοτόμο και ξεχωριστή ταινία;

Μπορεί να το έχουμε συναντήσει και σε πιο πρόσφατες ταινίες και ως εκ τούτου να μην μας κάνει πλέον μεγάλη εντύπωση, αλλά το Rashomon ήταν η πρώτη ταινία η οποία παρουσίασε την υπόθεση υπό το πρίσμα αναξιόπιστων αφηγητών. Στις αρχές των γυρισμάτων, λέγεται πως οι βοηθοί σκηνοθέτη πλησίασαν τον Kurosawa, λέγοντάς του πως το σενάριο ήταν δυσνόητο και πως ήθελαν να τους το εξηγήσει. Ο Kurosawa αποκρίθηκε πως το σενάριο είχε γραφτεί με την πρόθεση να είναι εύκολα κατανοητό, και πως αν το διάβαζαν αρκετά προσεκτικά, θα το καταλάβαιναν. Παρόλα αυτά, οι βοηθοί σκηνοθέτη επέμεναν, λέγοντας πως δεν το καταλαβαίνουν ούτε μετά από προσεκτική ανάγνωση.

Σε αυτό, ο Kurosawa αποκρίθηκε πως είναι αδύνατο οι άνθρωποι να μιλούν για τους εαυτούς τους χωρίς να τους ωραιοποιούν. Το ίδιο συμβαίνει και στην ταινία. Οι πρωταγωνιστές της «ψεύδονται» – και δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς αυτό- για να αισθανθούν πως είναι καλύτεροι άνθρωποι απ’ ό,τι πραγματικά είναι. Το σενάριο φαντάζει δυσνόητο, διότι εμείς οι ίδιοι ως άνθρωποι και οι τρόποι με τους οποίους λειτουργούμε είναι σχεδόν ακατανόητοι. Ως εκ τούτου, η πλοκή βγάζει νόημα αφότου αποδεχθούμε, είτε ως αναγνώστες του σεναρίου είτε ως θεατές της ταινίας, πως είναι αδύνατο να καταλάβουμε την ανθρώπινη ψυχολογία σε όλο της το βάθος.

Η παραπάνω απάντηση του Kurosawa στους συνεργάτες του είναι, για εμένα, ζωτικής σημασίας για την ουσία της ταινίας. Οι ιστορίες των τριών προσώπων που είχαν ενεργό ρόλο στο συμβάν είναι όλες πλασμένες έτσι ώστε να αναδεικνύουν τον εκάστοτε αφηγητή ως έντιμο και «καλό», χωρίς όμως να αρνείται την ενοχή του. Μετά όμως από την τέταρτη και «αντικειμενικότερη» μαρτυρία του ξυλοκόπου (η οποία επίσης φαίνεται πως είναι ανακριβής), αποκαλύπτεται πως στην πραγματικότητα όλοι οι εμπλεκόμενοι έδρασαν με τρόπο αντίθετο και λιγότερο έντιμο από αυτό που παρουσίαζαν.

Όμως ποτέ δε θα μάθουμε τι «πραγματικά» συνέβη στο δάσος εκείνη τη μέρα. Το Rashomon, εκτός από τις πρωτοπόρες μεθόδους που χρησιμοποιεί για να αφηγηθεί την ιστορία που εκτυλίσσεται, είναι κατά τη γνώμη μου και μία ενδιαφέρουσα κινηματογραφική εκτέλεση της φιλοσοφικής θεωρίας του σχετικισμού.

---

Σχετικισμός και Rashomon

Ο σχετικισμός, με απλά λόγια, είναι η φιλοσοφική θεωρία ότι δεν υπάρχει αυτό που ονομάζουμε «απόλυτη αλήθεια». Γι’ αυτό το λόγο, η κάθε άποψη εμπεριέχει τη δική της αλήθεια, η οποία εξαρτάται από το πλαίσιο στο οποίο την εξετάζουμε κάθε φορά. Έτσι και στο Rashomon, δεν υπάρχει απόλυτη εξήγηση του τι συνέβη, ούτε και τρόπος να το μάθουμε ποτέ. Υπό αυτό το πρίσμα, κανένας από τους χαρακτήρες δεν είπε πραγματικά ψέματα, αλλά όλοι διηγήθηκαν τα γεγονότα βάσει της αντίληψής τους γι αυτά, βάσει της δικής τους υποκειμενικής αλήθειας.

Πώς γίνεται όμως η εκδοχή του κάθε προσώπου να είναι τόσο διαφορετική από των άλλων, όμως και το ίδιο αληθινή με εκείνων;

Εδώ θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στα λεγόμενα του ίδιου του σκηνοθέτη σχετικά με την ταινία: Οι πρωταγωνιστές της ταινίας ψεύδονται για να νιώσουν καλύτερα για τους εαυτούς τους, για να αντιμετωπίσουν τις ενοχές που τους βαραίνουν. Δεν το κάνουν για να αθωωθούν ενώπιον του δικαστηρίου, και τελικά το μόνο άτομο που θέλουν να πιστέψει αυτά που λένε είναι ο ίδιος τους ο εαυτός. Φτάνουν στο σημείο να πιστεύουν τις εκδοχές που οι ίδιοι υποσυνείδητα κατασκεύασαν για να μην καταλήξουν στο επίπονο συμπέρασμα ότι έγιναν μάρτυρες, δράστες και θύματα ενός εγκλήματος που διεπράχθη λόγω εγωισμού και αλαζονείας από μέρους τους.

Εφόσον, λοιπόν, τα ίδια τα δρώντα πρόσωπα πιστεύουν τις ιστορίες που παρουσίασαν στο δικαστήριο, από μία σχετικιστική οπτική δεν ψεύδεται κανείς, αλλά απλά αφηγούνται τα γεγονότα όπως έχουν καταλήξει να τα θυμούνται. Και αυτό είναι που καθιστά το Rashomon μια κλασική ταινία και μία ενδιαφέρουσα μελέτη πάνω στη φύση της αλήθειας.

---

Εβδομήντα ένα χρόνια μετά από το έτος κυκλοφορίας της ταινίας, το Rashomon διατηρεί τη θέση του ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα της έβδομης τέχνης, αποτελώντας πηγή έμπνευσης για πολλές σύγχρονες ταινίες. Η επιρροή του (και αρκετών άλλων ταινιών του Kurosawa) στον κινηματογράφο είναι πολύ έντονη, και κατά τη γνώμη μου, δικαιολογημένα. Για τους παραπάνω λόγους, θα σας το σύστηνα ανεπιφύλακτα.

Καλή θέαση λοιπόν και γράψτε μου πώς σας φάνηκε η ταινία στα σχόλια όταν τη δείτε!

---

Πηγές: https://oneroomwithaview.com/2018/02/20/i-never-did-this-the-unreliable-narrator-rashomon-i-tonya/
https://plato.stanford.edu/entries/moral-relativism/
https://3stages.org/c/gqn.cgi?2425
https://www.imdb.com/title/tt0042876/