Είναι καλό να κλέβουμε από καταστήματα; Σε αυτή την ερώτηση εύκολα θα απαντούσαμε “όχι” (σε αντίθεση με έναν από τους πρωταγωνιστές μας). Είναι όμως δυνατό να διαλέξουμε την οικογένειά μας; Σε αυτή την ερώτηση είναι δύσκολο να υπάρξει ξεκάθαρη απάντηση, και αυτή είναι που απασχολεί έντονα τους χαρακτήρες της ταινίας «Shoplifters».
Το «Shoplifters», ή αλλιώς «Κλέφτες Καταστημάτων», είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του αγαπημένου μου ιάπωνα σκηνοθέτη, Hirokazu Kore-eda. Κυκλοφόρησε στη μεγάλη οθόνη το 2018 και βραβεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές παγκοσμίως. Αρχικά όμως, ας μιλήσουμε λίγο για τον σκηνοθέτη, Hirokazu Kore-eda, και την ως τώρα καριέρα του, έτσι ώστε να καταλάβουμε σε μεγαλύτερο βάθος το έργο του.
Hirokazu Kore-eda
Γεννημένος τον Ιούνιο του 1962, ο Hirokazu Kore-eda έτρεφε από μικρή ηλικία έντονο ενδιαφέρον για την τηλεόραση, κάτι το οποίο τον συνόδεψε και στην φοιτητική του ζωή. Παρόλο που ξεκίνησε τις σπουδές του με σκοπό να γίνει συγγραφέας, οι βλέψεις του γρήγορα στράφηκαν προς τον κινηματογράφο και ξεκίνησε να ασχολείται από μόνος του με αυτόν, διαβάζοντας σενάρια και βλέποντας πολλές ταινίες κατά τα φοιτητικά του χρόνια. Αφότου αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο, επέλεξε να ασχοληθεί με την τηλεοπτική παραγωγή καθώς δεν υπήρχε τρόπος να εισαχθεί στον χώρο του κινηματογράφου, και ξεκίνησε να δουλεύει για τη γνωστή εταιρεία τηλεοπτικής παραγωγής TV Man Union ως βοηθός σκηνοθέτη. Η περίοδος που πέρασε ως βοηθός σκηνοθέτη στην TV Man Union ήταν δύσκολη, και ο Kore-eda βρέθηκε αντιμέτωπος με σκληρή κριτική της δουλειάς του και έντονη πίεση. Οι παραπάνω εμπειρίες τον ενθάρρυναν να διατηρεί ένα ήρεμο κλίμα συνεργασίας κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων των δικών του ταινιών.
Την ίδια περίοδο που δούλευε στο TV Man Union, ο Kore-eda ξεκίνησε να γυρίζει δικά του ντοκιμαντέρ κρυφά από τους εργοδότες του. Συγκεκριμένα, τα αντικείμενα που τράβηξαν περισσότερο το ενδιαφέρον του ήταν ανθρώπινης και κοινωνικής φύσης, και οι σχέσεις που ανέπτυσσε με τα άτομα που βιντεοσκοπούσε τον βοήθησαν να έρθει σε σημαντικά συμπεράσματα για τη φύση των ντοκιμαντέρ και για την αντικειμενικότητα αυτών. Τα χρόνια εργασίας του στο χώρο της τηλεόρασης και συγκεκριμένα των ντοκιμαντέρ επηρέασαν σημαντικά τις πρώτες ταινίες μυθοπλασίας του, οι οποίες καταπιάνονται με εξίσου ανθρώπινα ζητήματα.
Συγκεκριμένα, ο Hirokazu Kore-eda ασχολείται με το θεσμό της οικογένειας στην πλειοψηφία των έργων του. Τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα αυτών είναι το «Nobody Knows» (2004), το «Still Walking» (2008), το «Like Father Like Son» (2013), το «Our Little Sister» (2015) και το «After the Storm» (2016), τα οποία έχουν ως κεντρικό άξονα διάφορες οικογένειες και τις ιστορίες τους. Ορισμένα από αυτά, όπως το «Nobody Knows», έχουν βάση σε πραγματικά γεγονότα, κάτι που δείχνει και πιο έμπρακτα τις καταβολές του Kore-eda στο χώρο του ντοκιμαντέρ. Η ταινία του Kore-eda για την οποία θα γίνει λόγος σε αυτό το άρθρο, το «Shoplifters», περιλαμβάνει αμφότερα τα στοιχεία που αναφέρθηκαν προηγουμένως και θεωρείται από πολλούς η καλύτερη ταινία της έως τώρα καριέρας του. Ας προχωρήσουμε λοιπόν στην ανάλυση αυτής της ταινίας.
Πλοκή
Το «Shoplifters» αφηγείται την ιστορία μιας γενικά αντισυμβατικής οικογένειας που μένει σε ένα μικρό σπίτι στα προάστια του Tokyo υπό συνθήκες φτώχειας. Τα μέλη της οικογένειας, ένα μεσήλικο ζευγάρι (Osamu και Nobuyo) μία νεαρή και μια ηλικιωμένη γυναίκα (Aki και Katsue), και ένα αγόρι σε ηλικία δημοτικού (Shota), προσπαθούν να βγάλουν το προς το ζην δουλεύοντας σε κακοπληρωμένες δουλειές και συχνά κλέβοντας προϊόντα από διάφορα τοπικά καταστήματα. Ένα βράδυ του χειμώνα, ο Osamu και ο Shota ανακαλύπτουν ένα παραμελημένο κοριτσάκι κλειδωμένο στο μπαλκόνι του σπιτιού του, και το φέρνουν σπίτι τους για να το φροντίσουν. Παρόλο που η αρχική πρόθεση της οικογένειας ήταν να κρατήσουν το κοριτσάκι μόνο για εκείνο το βράδυ, αποφασίζουν να μην το επιστρέψουν αφού ανακάλυψαν σημάδια κακοποίησης πάνω του.
Στον καιρό που περνάει μαζί με την καινούρια του οικογένεια, το κοριτσάκι αναπτύσσει ισχυρούς δεσμούς με τα μέλη της και τα βοηθάει με το δικό του τρόπο. Μία μέρα, περίπου δύο μήνες αφότου υιοθετήθηκε από την οικογένεια, εμφανίστηκαν ειδήσεις σχετικά με την εξαφάνισή του στην τηλεόραση. Στις ειδήσεις αναφερόταν πως το κοριτσάκι ήταν εξαφανισμένο εδώ και 2 μήνες, όμως δεν έγινε ποτέ σχετική καταγγελία στην αστυνομία. Βλέποντας την είδηση να έρχεται στο φως, η οικογένεια κόβει τα μαλλιά του κοριτσιού και του δίνει καινούριο όνομα: «Lin».
Η Lin περνάει περίπου ένα χρόνο μαζί τους, κατά τη διάρκεια του οποίου αντλούμε σημαντικές πληροφορίες για τα μέλη της οικογένειας και τις σχέσεις τους μεταξύ τους. Γρήγορα γίνεται αντιληπτό πως κανείς δε συνδέεται με τους άλλους με δεσμούς αίματος, όμως αντ’ αυτού οι κοινές μεταβλητές που τους συνδέουν είναι το έγκλημα και η φτώχεια. Σταδιακά, μετά από μία φαινομενικά ευχάριστη και σχετικά ήρεμη περίοδο για την οικογένεια, η έως τότε ζωή τους καταρρέει. Σε μία από τις προσπάθειες του Shota και της Lin να κλέψουν τρόφιμα από ένα κατάστημα, ο Shota τραυματίζεται και καταλήγει στο νοσοκομείο. Η υπόλοιπη οικογένεια, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να γλιτώσει, ετοιμάζεται να φύγει από το σπίτι μέχρι που τους εντοπίζει η αστυνομία. Η αλήθεια για τις μεταξύ τους σχέσεις και το παρελθόν τους μαθεύεται και, τελικά, χωρίζονται ο ένας από τον άλλον.
Shoplifters και οικογένεια
Όπως γίνεται αντιληπτό από νωρίς, το «Shoplifters» έχει ως κεντρικό θεματικό άξονα την οικογένεια και τα στοιχεία από τα οποία συνίσταται μία τέτοια μονάδα. Ο Kore-eda έχει ασχοληθεί και σε προηγούμενα έργα του με τους δεσμούς αίματος και έχει έμμεσα επικρίνει την άποψη πως καθορίζουν την πατρότητα και τη μητρότητα (πχ. «Like Father Like Son»), όμως στο «Shoplifters» η κριτική του στην άποψη πως οι βιολογικοί δεσμοί και η οικογένεια είναι ένα και το αυτό είναι αρκετά εμφανέστερη.
Ο ίδιος έχει εκφράσει την άποψή πως το να έχεις δώσει ζωή σε κάποιον δεν αρκεί για να σε κάνει γονιό, γνώμη που ερχόταν σε αντίθεση με την παλαιών αρχών ρητορική για τη σημασία των οικογενειακών δεσμών που κυριαρχούσε μετά το μεγάλο σεισμό στην Tohoku το 2011. Το παραπάνω τον ώθησε στο να προσπαθήσει να απεικονίσει οικογένειες που συνδέονται μεταξύ τους με ασυνήθιστους τρόπους και να εξετάσει έτσι τις αλλαγές τις οποίες έχει υποστεί και υπόκειται η πυρηνική οικογένεια. Το «Shoplifters» είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, καθώς δείχνει τρεις γενιές από βιολογικά ασυσχέτιστους ανθρώπους που διαμένουν στο ίδιο σπίτι, αλληλεπιδρούν και συμπεριφέρονται σαν οικογένεια.
Στην ταινία, όπως έχει αναφερθεί προηγουμένως, η σχετικά ετερόκλητη οικογένεια που παρατηρούμε δένεται μέσω του κοινού παρονομαστή του εγκλήματος. Εκτός από την «υιοθεσία» της Lin, όλα τα μέλη της οικογένειας έχουν λόγο να κρύβονται από τις Αρχές και από άλλους, και αυτό με έναν τρόπο τους συνδέει. Αυτό προφανώς δεν τους καθιστά οικογένεια με την παραδοσιακή έννοια της λέξης, και εκ πρώτης όψεως μπορεί να λέγαμε πως δεν είναι. Όμως εδώ αξίζει να αναρωτηθεί κανείς τα εξής:
Έχουμε το δικαίωμα να ισχυριστούμε πως αυτή η ομάδα ανθρώπων δεν είναι οικογένεια; Είναι όλες οι οικογένειες αναγκαστικό να συνδέονται εξ αίματος και, αν όχι, μπορούμε να διαλέξουμε τα άτομα τα οποία θα αποκαλούμε «οικογένεια»; Οι σχέσεις των πρωταγωνιστών εμπεριέχουν το στοιχείο του εγωισμού και του συμφέροντος, αλλά αρκεί αυτό για να ακυρώσει οτιδήποτε προσφέρει και νιώθει ο ένας για τον άλλον; Δεν είναι ο εγωισμός και το συμφέρον στοιχεία παρόντα και σε βιολογικές οικογένειες; Τι τις καθιστά καλύτερες και πιο σημαντικές από αυτήν;
Ή αλλιώς, με τα λόγια της Nobuyo σε μία από τις τελευταίες σκηνές της ταινίας: «Σε κάνει αυτομάτως μητέρα το να δίνεις γέννα;»
Επίλογος
Προσωπικά, θεωρώ το «Shoplifters» μία ταινία τόσο όμορφη όσο άσχημη είναι η πραγματικότητα που απεικονίζει. Είναι βαθιά ανθρώπινο και ρεαλιστικό στον τρόπο που παρουσιάζει τους χαρακτήρες, τις συνθήκες ζωής τους και τον τρόπο με τον οποίο νιώθουν, σκέφτονται και δρουν, και θέτει τα ερωτήματα που απασχολούν τον Kore-eda για το μεγαλύτερο κομμάτι της καριέρας του με την ίδια διαλλακτικότητα και συμπόνοια. Οι ηθοποιοί επιδεικνύουν μεγάλη φυσικότητα στον τρόπο παιξίματός τους, και συγκεκριμένα θεωρώ πως η Sakura Ando ξεχωρίζει στο ρόλο της Nobuyo.
Παρόλο που είναι μία από τις πιο πρόσφατές του ταινίες, ακόμη είναι φανερές οι επιρροές του από το ντοκιμαντέρ στον τρόπο με τον οποίο συνδυάζει το στυγνό ρεαλισμό των ντοκιμαντέρ με το στοιχείο της φαντασίας στη μυθοπλασία. Θα σύστηνα, λοιπόν, αυτή την ταινία ανεπιφύλακτα σε όποιον θέλει να δει Kore-eda, διότι συνδυάζει το χαρακτηριστικό του στιλ με την επιδεξιότητα των πιο πρόσφατων έργων του, και την καθιστά μία από τις αγαπημένες μου ταινίες του.
Σε περίπτωση που αποφασίσετε να δείτε αυτή την ταινία, γράψτε μου τη γνώμη και τις εντυπώσεις σας στα σχόλια για να τα συζητήσουμε. Θα ήμουν παραπάνω από χαρούμενη να μιλήσω για μία από τις ταινίες του αγαπημένου μου Ιάπωνα σκηνοθέτη. Μπορείτε να δείτε το τρέιλερ της ταινίας παρακάτω:
1 Comment
Hatori Hanzo · October 26, 2021 at 3:32 pm
Πάρα πολύ ωραίο άρθρο.
Ευχαριστούμε πολύ!
どうもありがとうございます